IBS – Hội chứng ruột kích thích

Hội chứng ruột kích thích là gì?

IBS (Irritable Bowel Syndrome – IBS) hay còn gọi là hội chứng ruột kích thích, là bệnh lý rối loạn chức năng tiêu hóa thường gặp, ảnh hưởng đến ruột già (đại tràng). Đây là một tình trạng mãn tính, có thể kéo dài nhiều năm. IBS là một trong những bệnh đường ruột phổ biến nhất, ảnh hưởng từ 5-20% dân số. Mặc dù là bệnh lành tính và không nguy hiểm đến tính mạng, IBS vẫn gây tác động lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Hội chứng này thường được chẩn đoán ở nữ giới nhiều hơn nam giới, với tỷ lệ chẩn đoán nữ/nam khoảng từ 1,25-2/1, và thường gặp ở độ tuổi từ 20-50. IBS đặc trưng bởi các triệu chứng như đau bụng tái diễn, thay đổi thói quen đại tiện, cảm giác chướng bụng và khó chịu. Đây là tình trạng rối loạn chức năng ruột, tái diễn nhiều lần mà không có tổn thương thực thể nào được phát hiện qua các xét nghiệm y khoa.

IBS được chia thành 04 loại dựa trên triệu chứng của người bệnh, từ đó phương pháp điều trị cũng được điều chỉnh phù hợp:

1. IBS dạng táo bón
2. IBS dạng tiêu chảy
3. IBS hỗn hợp (bao gồm cả tiêu chảy và táo bón)
4. IBS không xác định

Dù chưa có nghiên cứu nào xác định được nguyên nhân cụ thể và trực tiếp gây nên IBS, thức ăn được coi là một trong những yếu tố gây kích thích hệ tiêu hóa, dẫn đến các cơn co thắt, đau bụng và khó chịu. Các nghiên cứu y khoa đã chỉ ra mối liên hệ giữa các triệu chứng của IBS và loại thức ăn tiêu thụ. Vì vậy, chất lượng và độ an toàn vệ sinh của thực phẩm có ảnh hưởng lớn đến tình trạng của bệnh.

Triệu chứng của IBS

Triệu chứng đặc trưng của IBS là đau bụng tái phát, liên quan đến việc đi tiêu, thay đổi thói quen đi tiêu và tính chất phân. Các dấu hiệu lâm sàng này ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày, gây bất tiện trong ăn uống và suy giảm sức khỏe của người bệnh. Người bệnh cần lưu ý rằng những triệu chứng này có thể tái phát không đều và trở nên nghiêm trọng hơn khi căng thẳng kéo dài hoặc tiêu thụ thực phẩm không đảm bảo chất lượng, gây dị ứng cho cơ thể.

1. Đau bụng

• Đặc điểm đau: Đau không có đặc điểm cụ thể và không có vị trí nhất định, thường đau dọc khung đại tràng, đau nhiều hơn sau khi ăn hoặc đôi khi chưa ăn xong đã có cảm giác đau, đặc biệt khi ăn thức ăn lạ hoặc thức ăn để lâu.
• Thời điểm đau: Thường xảy ra vào buổi sáng, có thể giảm sau khi đi tiêu.
• Kiểu đau: Mơ hồ, không liên tục, cơn đau quặn, đau từng cơn hoặc âm ỉ do rối loạn ruột và tăng nhu động ruột gây ra.
• Tần suất đau: Tái phát ít nhất 1 lần trong tuần và kéo dài trong 3 tháng gần đây nhất.

2. Táo bón hoặc tiêu chảy

Dựa vào tính chất phân, IBS được phân loại thành:

• Táo bón: Đại tiện ít hơn 3 lần/tuần.
• Tiêu chảy: Đi nặng 3 lần/ngày trở lên, phân có thể thay đổi từ cục, đặc đến nhầy mềm, lỏng nước.

Lưu ý: Phân không bao giờ có lẫn máu; nếu có máu, cần nghĩ đến các bệnh lý thực thể tại đường ruột.

Xem thêm: Cách chẩn đoán và điều trị hội chứng ruột kích thích

3. Dấu hiệu khác

Những dấu hiệu lâm sàng khác của IBS gồm:

• Chướng bụng, đầy hơi
• Chuột rút
• Mệt mỏi
• Đau mỏi cơ
• Rối loạn giấc ngủ
• Cảm giác đi đại tiện không hết phân
• Trung tiện nhiều

4. Dấu hiệu báo động

Các dấu hiệu sau được xem là báo động, cần tầm soát những bệnh lý thực thể tại đường tiêu hóa:

• Có máu trong phân
• Sút cân ngoài ý muốn
• Sờ thấy u bụng hay trực tràng
• Các triệu chứng về đêm (đau hoặc tiêu chảy)
• Thiếu máu
• Sốt
• Báng bụng
• Tiền sử gia đình có người bị viêm ruột mạn hoặc ung thư đại tràng.
• Triệu chứng khởi phát sau 50 tuổi

Nếu xuất hiện các dấu hiệu báo động, người bệnh cần được kiểm tra y tế kỹ lưỡng để loại trừ các bệnh lý nghiêm trọng khác.

Nguyên nhân gây ra IBS

Nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng ruột kích thích (IBS) chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, các chuyên gia chỉ ra rằng các yếu tố cảm xúc, chế độ ăn uống, và thuốc có thể ảnh hưởng trực tiếp đến các triệu chứng tiêu hóa của bệnh. Hội chứng này thường được xem là kết quả của sự kết hợp giữa các yếu tố sinh lý và tâm lý xã hội, và các tác nhân này cũng có thể kích thích bệnh tái phát hoặc trở nên nghiêm trọng hơn.

1. Căng thẳng

Căng thẳng là một nguyên nhân thường thấy ở các bệnh liên quan đến tiêu hóa, bao gồm hội chứng ruột kích thích. Khi một người bị căng thẳng, hệ thần kinh trung ương thông qua hệ thần kinh thực vật để làm giảm chức năng dạ dày và đường ruột. Do đó, căng thẳng được xem là yếu tố tăng cao rủi ro bị hội chứng ruột kích thích.

2. Nội tiết tố

Rối loạn nội tiết tố cũng là nguyên nhân gây ra hội chứng ruột kích thích liên quan đến sự thay đổi bất thường hormone. Nội tiết tố bao gồm các tuyến sản xuất hormone ở người, có chức năng cân bằng sự trao đổi chất, duy trì và phát triển các chức năng tình dục, sinh sản, và mô. Sự rối loạn nội tiết tố dẫn đến thay đổi bất thường hormone, gây rối loạn chức năng hệ tiêu hóa và tăng cao khả năng thay đổi nhu động ruột, từ đó dẫn đến hội chứng ruột kích thích.

3. Thực phẩm

Các loại thực phẩm ăn liền và thực phẩm đóng hộp được xem là một trong những nguyên nhân phổ biến  gây ra hội chứng ruột kích thích. Những thực phẩm hỏng hoặc không phù hợp với cơ thể người bệnh có thể kích thích dạ dày và ruột già, gây ra tăng nhu động ruột và dẫn đến các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích.

Có thể bạn quan tâm: 10 loại thực phẩm giàu chất xơ tốt cho sức khỏe đường ruột

4. Tiền sử gia đình có người bị IBS

Tiền sử gia đình có người bị IBS cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ nhạy cảm của đường ruột;  những người có người thân đã từng bị hội chứng hội chứng ruột kích thích dễ bị hội chứng ruột kích thích hơn những người khác. Mặc dù đây không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra IBS, nếu bạn có người nhà có tiền sử bị hội chứng ruột kích thích, bạn cần ý thức bảo vệ tốt sức khỏe hệ tiêu hóa của mình.

Các yếu tố này đều có thể đóng vai trò trong sự phát triển và tái phát của hội chứng ruột kích thích, và việc quản lý chúng có thể giúp kiểm soát các triệu chứng của bệnh.

Những ai thường có nguy cơ mắc bệnh ruột kích thích?

Bệnh ruột kích thích (IBS) có thể xảy ra ở mọi đối tượng thuộc bất kỳ độ tuổi nào. Tuy nhiên, nó phổ biến hơn ở nhóm người từ 20-50 tuổi, và phụ nữ có khả năng mắc hội chứng này gấp đôi nam giới. Những yếu tố sau đây làm tăng nguy cơ bị hội chứng ruột kích thích:

1. Thường xuyên bị stress, căng thẳng, lo lắng

Căng thẳng và lo lắng kéo dài có thể làm tăng nguy cơ phát triển hội chứng ruột kích thích. Hệ thần kinh trung ương và hệ tiêu hóa có mối liên hệ chặt chẽ, và căng thẳng có thể làm giảm chức năng dạ dày và đường ruột.

2. Có vấn đề về sức khỏe tâm thần

Những người có dấu hiệu về các vấn đề về sức khỏe tâm thần như trầm cảm và rối loạn lo âu có nguy cơ cao hơn mắc hội chứng ruột kích thích. Các rối loạn tâm thần có thể ảnh hưởng đến hoạt động của hệ tiêu hóa và làm tăng tính nhạy cảm của ruột.

3. Đã từng hoặc đang bị nhiễm trùng đường tiêu hóa nặng

Những người từng đã từng có tiền sử hoặc đang bị nhiễm trùng đường tiêu hóa nặng có nguy cơ mắc hội chứng ruột kích thích cao hơn. Nhiễm trùng đường tiêu hóa có thể gây ra những thay đổi trong hệ vi sinh vật ruột và ảnh hưởng đến chức năng ruột.

4. Chế độ ăn uống không khoa học

Những người có chế độ ăn uống không khoa học và không điều độ hoặc có thói quen bỏ bữa, nhịn ăn cũng có nguy cơ cao hơn mắc hội chứng ruột kích thích. Thực phẩm không phù hợp hoặc không đảm bảo chất lượng có thể kích thích dạ dày và ruột, gây ra các triệu chứng của IBS.

5. Tiền sử gia đình có người bị hội chứng ruột kích thích

Nếu trong gia đình có người từng bị hội chứng ruột kích thích, nguy cơ mắc bệnh của bạn cũng tăng lên. Điều này cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng vai trò trong việc phát triển hội chứng này. Những yếu tố trên không chỉ làm tăng nguy cơ mắc hội chứng ruột kích thích mà còn có thể làm tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn nếu không được quản lý và điều trị kịp thời.

Phương pháp chẩn đoán IBS

Hội chứng ruột kích thích (IBS) được chẩn đoán chủ yếu dựa trên các triệu chứng lâm sàng của từng người bệnh. Quá trình chẩn đoán lâm sàng bao gồm việc thu thập thông tin về tình trạng sức khỏe cá nhân và gia đình của người bệnh.

Dựa vào những thông tin này, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm phù hợp. Chẩn đoán IBS là một chẩn đoán lâm sàng, dựa trên triệu chứng và việc loại trừ các bệnh lý thực thể tại đường tiêu hóa. Bệnh nhân không có các dấu hiệu báo động và các xét nghiệm thường cho kết quả bình thường.

1. Nội soi tiêu hóa

• Nội soi tiêu hóa là phương pháp phổ biến để chẩn đoán các bệnh lý ở đường tiêu hóa.
• Nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng và nội soi đại trực tràng: Bác sĩ sẽ chỉ định dựa trên triệu chứng hiện tại và bệnh sử của người bệnh.
• Sinh thiết: Thực hiện nếu bác sĩ thấy những tổn thương nghi ngờ xác định qua nội soi.

2. Xét nghiệm

Xét nghiệm là phương pháp chẩn đoán cận lâm sàng để có thể tìm ra nguyên nhân gây ra IBS. Các loại xét nghiệm liên quan đến chẩn đoán IBS gồm:

• Xét nghiệm máu: Loại trừ rối loạn do cơ thể nhạy cảm với protein và các rối loạn do bệnh lý toàn thân khác.
• Xét nghiệm phân: Nếu người bệnh có triệu chứng tiêu chảy, xét nghiệm này nhằm kiểm tra trong phân có vi khuẩn hoặc ký sinh trùng hay không.
• Xét nghiệm không dung nạp lactose: Kiểm tra khả năng dung nạp lactose của cơ thể.

Có thể bạn sẽ quan tâm: Hội chứng ruột kích thích – Nhận biết sớm để điều trị hiệu quả

Tiêu chuẩn Rome IV

Bác sĩ thường sử dụng tiêu chuẩn Rome IV để chẩn đoán IBS. Tiêu chuẩn này yêu cầu có triệu chứng đau bụng tái phát ít nhất một ngày mỗi tuần trong ba tháng trước đó, liên quan đến ít nhất hai trong ba yếu tố sau:

• Liên quan đến việc đi tiêu
• Thay đổi tần suất đi tiêu
• Thay đổi hình dạng (xuất hiện) của phân

Loại trừ các bệnh lý thực thể

Chẩn đoán IBS cũng bao gồm việc loại trừ các bệnh lý thực thể khác có triệu chứng tương tự, chẳng hạn như bệnh Celiac, bệnh Crohn, viêm loét đại tràng, và các bệnh nhiễm trùng đường ruột.

Dấu hiệu báo động

Nếu bệnh nhân có các dấu hiệu báo động như khởi phát triệu chứng sau 50 tuổi, có máu trong phân, sụt cân ngoài ý muốn, sờ thấy u bụng hay trực tràng, các triệu chứng về đêm (đau hay tiêu chảy), thiếu máu, sốt, báng bụng, hoặc tiền sử gia đình ung thư đại tràng/bệnh viêm ruột mạn, thì cần được kiểm tra y tế kỹ lưỡng để loại trừ các bệnh lý nghiêm trọng khác.

Chẩn đoán chính xác hội chứng ruột kích thích cần sự kết hợp của nhiều phương pháp khác nhau để đảm bảo rằng các triệu chứng không phải do các bệnh lý nghiêm trọng khác gây ra.

Điều trị IBS

Điều trị hội chứng ruột kích thích (IBS) tập trung vào chế độ ăn uống, dinh dưỡng, uống thuốc điều trị triệu chứng nổi trội và thay đổi lối sống để cải thiện chức năng đại tràng. Phác đồ điều trị thường được cá nhân hóa dựa trên các triệu chứng cụ thể của từng bệnh nhân.

1. Thuốc điều trị

Các loại thuốc thường được sử dụng trong quá trình điều trị IBS bao gồm:

• Thuốc chống co thắt: Giảm co thắt cơ trơn ruột, giảm đau bụng.
• Thuốc điều trị tiêu chảy: Như loperamide, giúp giảm tần suất đi tiêu.
• Thuốc điều trị táo bón: Như polyethylene glycol (MiraLAX) hoặc linaclotide.
• Thực phẩm chức năng bổ sung chất xơ: Như psyllium, giúp cải thiện chức năng ruột.
• Thuốc an thần, giảm lo âu: Như benzodiazepine hoặc thuốc chống trầm cảm, giúp giảm căng thẳng liên quan đến IBS.
• Lợi khuẩn đường ruột: Probiotics giúp cân bằng vi khuẩn đường ruột và cải thiện các triệu chứng tiêu hóa.

2. Chế độ ăn uống

Chế độ ăn uống là yếu tố quan trọng trong việc điều trị IBS. Các hướng dẫn về chế độ ăn uống bao gồm:

• Bổ sung chất xơ: Từ rau củ quả để hỗ trợ chức năng tiêu hóa.
• Hạn chế gluten: Tránh thực phẩm chứa nhiều gluten như lúa mì, yến mạch, và ngũ cốc, đặc biệt đối với người dị ứng với protein trong các thực phẩm này.
• Chế độ FODMAP thấp: Kiêng các loại thực phẩm chứa carbohydrate chuỗi ngắn như:
  • Trái cây: Táo, dưa hấu, hoa quả đóng hộp.
  • Sản phẩm từ sữa: Sữa tươi có lactose, phô mai, sữa chua.
  • Thực phẩm có lượng fructose cao: Trái cây nhiều fructose, mật ong.
  • Các loại cây họ đậu: Đậu nành, đậu xanh.
  • Rau củ: Củ dền, bông cải xanh.
  • Ngũ cốc: Lúa mì.
  • Đồ uống có cồn.

Xem thêm: Giải pháp cải thiện tiêu hóa: Bổ sung lợi khuẩn đường ruột cho người lớn

3. Thay đổi lối sống

Những thay đổi lối sống giúp kiểm soát triệu chứng IBS bao gồm:

• Giảm căng thẳng: Thông qua các phương pháp như yoga, thiền, và các kỹ thuật thư giãn khác.
• Thường xuyên tập thể dục: Tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện chức năng tiêu hóa và giảm căng thẳng.
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo giấc ngủ đủ và chất lượng để hỗ trợ sức khỏe tổng thể.
• Tránh thực phẩm gây kích thích: Như caffeine, đồ ăn chiên rán, và các chất kích thích khác.

4. Theo dõi và điều chỉnh

IBS là bệnh mãn tính có thể thay đổi theo thời gian. Do đó, người bệnh cần:

• Theo dõi triệu chứng: Ghi lại các triệu chứng và yếu tố kích thích để xác định các biện pháp điều trị hiệu quả nhất.
• Thăm khám định kỳ: Liên tục tham khảo ý kiến bác sĩ để điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp.

5. Hỗ trợ tâm lý

Hỗ trợ tâm lý và tư vấn có thể giúp người bệnh quản lý căng thẳng và các vấn đề tâm lý liên quan đến IBS. Các phương pháp như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) có thể hữu ích. Bằng cách kết hợp các phương pháp điều trị này, người bệnh IBS có thể kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

IBS có nguy hiểm không?

Hội chứng ruột kích thích (IBS) không phải là một bệnh nguy hiểm. Các ca bệnh IBS thường được phát hiện ở mức độ nhẹ, với những triệu chứng chủ yếu là cơn đau bụng tái phát và rối loạn đại tiện. Rất hiếm khi IBS gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thể chất.

1. Tính chất của IBS

• Không nguy hiểm: IBS là một rối loạn chức năng của ruột, không gây tổn thương thực thể hay tăng nguy cơ ung thư đại tràng.
• Triệu chứng tái phát: Các triệu chứng thường xuyên tái phát và có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, nhưng không gây hại đến tính mạng.
• Tự khỏi: Trong một số trường hợp nhẹ, bệnh có thể tự khỏi mà không cần điều trị bằng thuốc, chỉ cần điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và lối sống.

2. Quản lý và điều trị

• Giảm căng thẳng: Không nên lo lắng hay căng thẳng khi nghi ngờ hoặc được chẩn đoán mắc IBS, vì điều này có thể làm triệu chứng nặng hơn.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống: Áp dụng chế độ ăn uống hợp lý, chẳng hạn như chế độ FODMAP thấp, bổ sung chất xơ, và tránh thực phẩm gây kích thích.
• Thăm khám bác sĩ: Người bệnh cần được thăm khám và tư vấn của bác sĩ để loại trừ các bệnh lý thực thể nguy hiểm ở đường tiêu hóa trước khi yên tâm rằng đó là IBS.
• Điều trị triệu chứng: Sử dụng các loại thuốc theo chỉ định của bác sĩ để điều trị triệu chứng cụ thể như thuốc chống co thắt, thuốc điều trị tiêu chảy, táo bón, và lợi khuẩn đường ruột.

3. Ý thức nghiêm túc trong điều trị

Dù IBS không nguy hiểm, người bệnh cũng không nên chủ quan:

• Tuân thủ điều trị: Nghiêm túc tuân thủ phác đồ điều trị để kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa tình trạng bệnh kéo dài.
• Theo dõi triệu chứng: Ghi lại các triệu chứng và thay đổi lối sống để xác định yếu tố kích thích và điều chỉnh phù hợp.
• Thăm khám định kỳ: Đảm bảo thăm khám định kỳ để theo dõi tiến triển của bệnh và điều chỉnh điều trị khi cần thiết.

Bằng cách thực hiện các biện pháp quản lý và điều trị trên, người bệnh có thể kiểm soát được hội chứng ruột kích thích và duy trì chất lượng cuộc sống tốt.

Cách phòng ngừa IBS

Phòng ngừa hội chứng ruột kích thích và các vấn đề tiêu hóa khác tốt nhất là bảo vệ sức khỏe tiêu hóa và tránh xa các bệnh lý liên quan. Mặc dù nguyên nhân chính xác của IBS vẫn chưa được xác định, việc duy trì sức khỏe tiêu hóa ổn định có thể giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan, bao gồm cả hội chứng ruột kích thích.

Chế độ dinh dưỡng và lối sống:

Hạn chế bỏ bữa ăn và ăn uống không điều độ: Tuân thủ thời gian ăn đều đặn và không bỏ bữa để tránh căng thẳng cho đường tiêu hóa.

1. Ăn chậm và không ăn quá nhanh: Ăn chậm giúp tiêu hóa hiệu quả hơn và giảm nguy cơ kích thích ruột.
2. Hạn chế thực phẩm kích thích: Tránh ăn quá nhiều thực phẩm cay nóng, dầu mỡ, và thực phẩm đóng hộp, chế biến sẵn, có thể kích thích ruột.
3. Hạn chế rượu bia và đồ uống có gas: Rượu, bia và đồ uống có gas có thể gây kích thích cho đường tiêu hóa, gây ra triệu chứng của IBS.
4. Kiểm soát lượng fructose trong trái cây: Tránh ăn quá mức trái cây có hàm lượng fructose cao như táo, dưa hấu, và trái cây đóng hộp, để giảm nguy cơ kích thích ruột.

Xin lưu ý rằng, tùy vào cơ địa mỗi người mà có thể phản ứng khác nhau với các thực phẩm và thói quen ăn uống, vì vậy quan trọng nhất là tìm ra những thay đổi cụ thể nào là phù hợp nhất cho cơ thể của bạn và tuân thủ chúng một cách có kế hoạch. Đồng thời, luôn tốt khi tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có kế hoạch phòng ngừa và quản lý hiệu quả.

---

Tổng kết

IBS là một bệnh tiêu hóa phổ biến, đặc trưng bởi sự rối loạn xảy ra trong hệ thống tiêu hóa. Những triệu chứng chính của IBS bao gồm đau bụng tái phát và thay đổi trong thói quen đi tiêu, gây ra nhiều phiền toái trong cuộc sống hàng ngày của người bệnh.

Phương pháp điều trị chính cho IBS là tập trung vào việc giảm nhẹ hoặc kiểm soát các triệu chứng. Điều này thường bao gồm sự kết hợp giữa việc sử dụng thuốc điều trị các triệu chứng cụ thể của bệnh và việc điều chỉnh chế độ dinh dưỡng phù hợp với từng người. Quá trình điều trị thường đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa bác sĩ và bệnh nhân để tìm ra các phương pháp phù hợp nhất và tối ưu nhất cho mỗi trường hợp.

Công ty Cổ phần Chăm sóc sức khỏe Đường ruột Việt Nam

• Địa chỉ: 22 ngách 1 Ng 111 Nguyễn Xiển, Hạ Đình, Thanh Xuân, Hà Nội 100000 (xem chỉ đường)
• Hotline: 1900.1040 – 0911.22.4444
• Email: info@suckhoeduongruot.com
• Website: www.suckhoeduongruot.com – www.tinhbotkhang.vn
• Fanpage: www.facebook.com/Drruot.vn
• YouTube: https://youtube.com/@tinhbotkhangdr.ruotvietnam